De onverwachte bestemmingen van de Ridderzaal

Iedereen kent de Ridderzaal. Het eeuwenoude gebouw staat symbool voor politiek Den Haag.

Prinsjesdag

Ieder jaar wordt hier op Prinsjesdag door de koning de Troonrede gelezen. Die traditie dateert van 1904, eigenlijk nog niet eens zo gek lang geleden. Vóór die tijd is de Ridderzaal voor allerlei doelen gebruikt, niet allemaal even majestueus.

M. M. Couvée, 1904, Haags Gemeentearchief

Hollandse School, ca. 1600, Haags Historisch Museum

De Grote Zaal

Graaf Floris V laat tegen het einde van de dertiende eeuw de Ridderzaal bouwen. De Grote Zaal, zoals hij dan heet, doet dienst als ontvangst- en banketzaal van het grafelijk hof. Door zijn imposante afmetingen is de zaal een symbool van vorstelijke macht.

Vergane glorie?

In de zeventiende eeuw en achttiende eeuw is Nederland een Republiek. De Ridderzaal verliest dan zijn functie als grafelijke ontvangst- en banketzaal en het gebouw staat er na verloop van tijd nogal vervallen bij. Tegen de voorgevel zijn in de loop der tijd allerlei bijgebouwen aangebouwd. Niet bepaald een statig geheel!

Hollandse School, ca. 1655, Haags Historisch Museum

Hendrik Pothoven, 1779, Mauritshuis, in langdurig bruikleen aan het Haags Historisch Museum

Boekenmarkt

De Ridderzaal zelf krijgt een nieuwe bestemming: het wordt een boeken-, pamfletten- en schilderijenmarkt. Iedereen kan hier gewoon binnenlopen om te snuffelen in de kraampjes. In de nok van de zaal hangen tientallen militaire vaandels die door de Republiek op vijandige legers zijn buitgemaakt.

Gokken in de Ridderzaal

Ook kan je vanaf 1726 zelfs een gokje wagen in de Ridderzaal! Vanaf dat jaar vindt hier namelijk de trekking van de Staatsloterij (toen nog Generaliteitsloterij) plaats. De loterij is voor de overheid een handige manier om wat extra geld in de la te brengen. De Ridderzaal staat daarom lange tijd beter bekend als de Loterijzaal.

Ca. 1759, Haags Gemeentearchief

De Grote Vergadering

Bij hoge uitzondering gebruikt de regering de zaal nog weleens om te vergaderen. Zoals in 1651, wanneer de Grote Vergadering van de Staten-Generaal hier maandenlang bijeenkomt na het onverwachtse overlijden van stadhouder Willem II.

Bartholomeus van Bassen [toegeschreven aan], 1651, Mauritshuis

Soldatenzaal

In de Franse Tijd verplaatst koning Lodewijk Napoleon het regeringscentrum van Den Haag naar Amsterdam. Het Binnenhof komt leeg te staan. De Ridderzaal krijgt nu opnieuw een nieuwe, weinig plechtige functie: het wordt een militair ziekenhuis en oefenplaats voor de Franse troepen.

Hermanus Carbentus, ca. 1812, Haags Gemeentearchief

J. van der Zwan, ca. 1890, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Stoffig archief

Vanaf 1813 is Den Haag opnieuw regeringscentrum en keert het landsbestuur terug op het Binnenhof. Maar dat betekent niet dat er nu een glorieuze rol is weggelegd voor de Ridderzaal. De zaal wordt in gebruik genomen als archief.

Troonrede

Einde negentiende eeuw wordt de Ridderzaal ingrijpend gerestaureerd door Pierre Cuypers, de architect van onder andere het Rijksmuseum. Hij ontwerpt ook een nieuw interieur, inclusief troon. In 1904 is de zaal voor het eerst het decor van het voorlezen van de Troonrede. Een nieuwe traditie is geboren.

C.W. Dewald, 1904, Haags Gemeentearchief

Een nieuw jasje

Het huidige interieur is in essentie nog dat van Cuypers uit 1904. Wel worden in 2005-2006 negentien nieuwe wandkleden toegevoegd: ze verwijzen naar belangrijke documenten en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis, zoals het Plakkaat van Verlatinghe (1581) en de afschaffing van de slavernij (1863).

Dick Valentijn, 2017, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed