Het Nationaal Monument op Plein 1813

Wie vanuit Den Haag de tram naar Scheveningen neemt, passeert op Plein 1813 een kolossaal monument. Een maquette hiervan bevindt zich in de collectie van het Haags Historisch Museum. Wat is het verhaal achter dit bijzondere monument?

Het jaar 1813

Het Nationaal Monument verwijst naar het jaar 1813. In dit jaar komt er een einde aan de Franse overheersing van Nederland (1795-1813) en wordt de Nederlandse onafhankelijkheid hersteld. Prins van Oranje Willem Frederik kan vanuit Engeland terugkeren naar Nederland. Die terugkeer wordt goed voorbereid door drie mannen: Gijsbert Karel van Hogendorp, Adam Frans van der Duyn van Maasdam en Leopold van Limburg Stirum. Op 30 november 1813 zet prins Willem Frederik voet aan wal op het strand van Scheveningen. Vanaf dan hebben de Oranjes weer de macht in Nederland.

Aankomst Willem Frederik in Scheveningen, Willem van Senus, z.j., Haags Historisch Museum

Maquette Nationaal Monument.jpg

Maquette Nationaal Monument, 1868, Haags Historisch Museum

Een monument

Vijftig jaar later, aan de vooravond van herdenkingsjaar 1863, ontstaat in Nederland de wens om een Nationaal Monument op te richten. Maar de Nederlandse regering wil het 50-jarig jubileum van het herstel van de onafhankelijkheid in 1813 eigenlijk niet al te groots vieren. Zij vreest dat de huidige Franse keizer aanstoot zal nemen aan een viering waarbij keizer Napoleon I wordt afgeschilderd als onderdrukker. Daarom richt een groep particulieren zelf de Hoofdcommissie tot Oprigting van het Nationaal Gedenkteeken 1813 op. Het zaadje voor een monument is geplant.

Fondsenwerving en locatie

Vol enthousiasme gaat de commissie aan de slag. Er is veel geld nodig voor het monument. Met verschillende acties wordt de bevolking in zowel Nederland als in de overzeese gebieden aangemoedigd te doneren. Daarnaast moet er een locatie voor het monument worden bepaald. De keuze valt op het Willemspark in Den Haag. Dit tot frustratie van Amsterdam, dat het monument graag in de hoofdstad ziet.

Den Haag in 1863, J.H. Looisen, 1863, Haags Gemeentearchief

De eerste steen

Ondanks eerdere bezwaren wordt het 50-jarig jubileum van het herstel van de onafhankelijkheid in heel Nederland groots gevierd. Zo ook in Den Haag. Op de plaats van het toekomstige Plein 1813 wordt de eerste steen van het monument geplaatst door de huidige koning Willem III. Een enigszins opmerkelijke gebeurtenis, want op dat moment is nog niet bekend hoe het monument eruit zal komen te zien.

De eerste steenlegging van het monument in 1863, Firma S. Lankhout, z.j., Haags Historisch Museum

Ontwerp Cuypers.jpg

Het ontwerp van P.J.H. Cuypers gefotografeerd door Matthijs Adolph Conen, 1864, Koninklijke Verzamelingen, Den Haag

Een prijsvraag

In datzelfde herdenkingsjaar schrijft de Hoofdcommissie een prijsvraag uit voor een ontwerp van het monument. Er komen 28 inzendingen binnen. Twee ontwerpen zijn populair: de inzending van de rooms-katholieke architect P.J.H. Cuypers en een gezamenlijke inzending van beeldhouwer J.Ph. Koelman en gemeentearchitect W.C. van der Waeyen Pieterszen. De uitslag is zo onduidelijk geformuleerd dat men in eerste instantie denkt dat Cuypers heeft gewonnen. Maar uiteindelijk komen toch Koelman en Van der Waeyen Pieterszen als winnaars uit de bus. Hun neoclassicistische ontwerp zal worden gerealiseerd.

De onthulling

Op 17 november 1869 wordt het 22 meter hoge Nationaal Monument onthuld. Voorafgaand aan deze dag gooit een brand in de fabriek van de beeldhouwer nog bijna roet in het eten, maar gelukkig is alles toch op tijd af. En de Nederlandse regering kan tevreden zijn: het Nationaal Monument bevat geen enkele verwijzing naar de Franse onderdrukker.

De onthulling van het monument in 1869, Johannes Jacobus Mesker, z.j., Haags Historisch Museum

De Nederlandse maagd.jpg

Foto door René en Peter van der Krogt

De Nederlandse maagd

Wat is er dan wel te zien op het monument? Een echte eyecatcher is het beeld van de Nederlandse Maagd met nationale vlag en pijlenkoker, boven op het monument. Aan haar voeten liggen gebroken ketenen als verwijzing naar de bevrijding. Naast haar staat de Nederlandse leeuw. Onder de Nederlandse maagd zien we de negen gekroonde wapens van de destijds negen provincies en het wapen van het Huis van Oranje-Nassau.

Foto’s door René en Peter van der Krogt

Beelden met een verhaal

Aan de voorkant van het monument staat de soeverein vorst Willem Frederik met geheven hand waarmee hij op 30 maart 1814 een eed aflegt op de grondwet. Aan de achterzijde zien we de drie mannen die zorgden voor de terugkeer van prins Willem Frederik naar Nederland. Daarnaast bevat het monument twee beelden van vrouwfiguren. Zij symboliseren de Godsdienst en de Geschiedenis. Tot slot zijn in reliëf nog twee gebeurtenissen afgebeeld: de aankomst in Scheveningen van prins Willem Frederik en het plaatsen van de oranje-vlag op de toren van de Grote Kerk.

Gedenknaald (2).jpg

Gedenknaald in Scheveningen, ca. 1902, Haags Gemeentearchief

Nationale trots

Overigens is het Nationaal Monument niet de enige verwijzing in Den Haag naar de gebeurtenissen van 1813. In Scheveningen herinnert De Naald aan de plek waar prins Willem Frederik op 30 november aan land ging. Herdenkstenen zijn aangebracht op het huis van Leopold van Limburg Stirum aan het Lange Voorhout en op het huis in de Keizerstraat in Scheveningen waar prins Willem Frederik voor het eerst ontvangen werd. Reden genoeg dus om die tram van Den Haag naar Scheveningen te nemen en je even te vergapen aan nationale trots!

Penning, 1863, Haags Historisch Museum

Meer weten:

Kees Schulten, Plein 1813. Het Nationaal Monument in Den Haag (Den Haag 2013).